Door Sylvia Mesesi
De Top van de Toekomst, die op 22 en 23 september 2024 plaatsvond in het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York, bracht vertegenwoordigers en afgevaardigden van over de hele wereld samen. De top was bedoeld om dringende mondiale problemen aan te pakken en resulteerde in verschillende belangrijke documenten. Deze omvatten een Pact voor de Toekomst, welke het meest uitgebreide en gedetailleerde document is van de overeenkomsten, een Global Digital Compact, dat zich richt op technologie en digitaal bestuur, en de Verklaring voor Toekomstige Generaties, die de bescherming en het welzijn van toekomstige generaties benadrukt.
Het Pact voor de Toekomst
Vooraf moet al gesteld worden dat er opvallend weinig media-aandacht was voor het Pact, wat vreemd is gezien de cruciale rol die het speelt bij het schetsen van de ambities voor de toekomst. Dit geeft dan ook terecht aanleiding tot bezorgdheid over de transparantie. Beslissingen en documenten van een dergelijke omvang, die rechtstreeks van invloed zijn op de wereldbevolking horen openlijk te worden besproken en toegankelijk te zijn voor het publiek. Mensen hebben het recht om geïnformeerd te worden en om documenten die hun toekomst betreffen te bestuderen.
- Juridische implicaties
In het internationaal recht vormen verdragen en overeenkomsten de basis voor samenwerking en wederzijds voordeel. Deze bindende documenten kunnen verdragen, overeenkomsten, akkoorden of pacten worden genoemd, maar hun juridische doel blijft hetzelfde. Als een document bindend is onder internationaal recht, verandert de benaming ervan, pact of anderszins, niets aan de bindende aard ervan.
Wat het Pact voor de Toekomst betreft, is er discussie over de vraag of het juridisch bindend is. Op zijn best is het namelijk een toonaangevend werkkader voor de Verenigde Naties bij het uitvoeren van hun werk. Als regeringen het Pact echter ondertekenen, wordt het juridisch bindend en “harde wet” volgens de principes van de Conventie van Wenen. Dus, ongeacht of een pact als juridisch bindend wordt beschouwd, zodra regeringen het ondertekenen, heeft het de kracht van een wet.
Een ander juridisch aspect van dit document is de bewering dat het bij consensus is aangenomen. Een verdrag, overeenkomst of pact wordt bij consensus aangenomen wanneer er geen formele stemming plaatsvindt. Dit is vaak gebaseerd op het inzicht dat geen enkele lidstaat sterk genoeg bezwaar maakt om de beslissing te blokkeren. Het Pact voor de Toekomst voldoet echter niet volledig aan deze definitie. Verschillende landen, waaronder Rusland, Iran, Noord-Korea en Syrië, stelden namelijk amendementen voor. Deze amendementen richtte zich met name op de bescherming van nationale soevereiniteit. Tevens riepen zij op om de invloed van particuliere belangen en andere actoren te verminderen. Ondanks deze bezwaren werd het Pact echter aangenomen met het argument dat geen enkel bezwaar sterk genoeg was om de aanname tegen te houden.
Dit roept de vraag op hoe de "sterkte" van bezwaren werd bepaald. Welke criteria werden gebruikt om te beslissen dat sommige bezwaren niet sterk genoeg waren? Het is waarschijnlijk dat de VN geen enkel bezwaar tolereerde en erop aandrong om de documenten via consensus aan te nemen, gezien dit soort documenten uiteindelijk kunnen evolueren tot gewoonterecht. Gewoonterecht wordt namelijk als bindend beschouwd, wat het Pact dus versterkt. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom veel landen zich onthielden van stemming op de Top van de Toekomst.
- Mondiaal bestuur
Wat ook opvalt is dat de thema's multilateralisme en internationale samenwerking overal in het document terugkomen. Hoewel deze thema's niet zozeer negatief zijn, zijn ze alleen nuttig zolang ze de nationale soevereiniteit respecteren. De Verenigde Naties stelt namelijk dat zij als enige entiteit in staat zijn om wereldwijde crisissen aan te pakken. Het document pleit bijvoorbeeld voor meer multilateralisme om wereldwijde problemen aan te pakken waarbij het een gecentraliseerde aanpak van mondiaal bestuur benadrukt. Zo staat er: “We erkennen dat het multilaterale systeem en zijn instellingen, met de Verenigde Naties en hun Handvest in het middelpunt, moeten worden versterkt om gelijke tred te houden met een veranderende wereld.”
Er is echter bezorgdheid geuit over de groeiende autoriteit van de Secretaris-Generaal van de VN. Zinnen als “We dringen er bij de Secretaris-Generaal op aan” of “We verzoeken de Secretaris-Generaal om” komen vaak voor in de tekst, wat de mogelijkheid van een aanzienlijke machtsconcentratie laat zien. Dit kan de nationale soevereiniteit aantasten, omdat de beslissingsbevoegdheid op VN-niveau worden versterkt. Terwijl het de bedoeling is dat VN-organen onafhankelijk opereren, lijkt het Pact de Secretaris-Generaal juist invloed te geven op andere VN-organen, wat mogelijk in strijd is met het VN-Handvest. Dit roept dan ook de belangrijke vraag op: waarom is dit geen verschuiving van macht van soevereine staten naar een gecentraliseerde wereldwijde autoriteit?
Een andere controversiële kwestie is het streven naar wereldwijde belastingheffing, wat gezien kan worden als een openlijke stap in de richting van wereldwijd bestuur. De VN heeft daarnaast ook beleidsnota's verspreid ter ondersteuning van het Pact, wat het verhaal van het mondiale bestuur versterkt. Dit heeft daarom ook geleid tot grotere waakzaamheid en verzet van nationale leiders.
Het concept van “wereldwijde complexe schokken”, een gebeurtenis met grote impact op de wereld waarbij de Secretaris Generaal beslissingen mag nemen, geeft ook aanleiding tot bezorgdheid. De definitie is zo breed dat bijna elke gebeurtenis als zodanig kan worden geclassificeerd. Dit zou de Secretaris-Generaal dan ook aanzienlijke controle en autoriteit geven over allerlei middelen als reactie op deze schokken. Dergelijke geconcentreerde macht in de handen van één persoon geeft daarom terechte aanleiding tot bezorgdheid over de verantwoordingsplicht en het evenwicht.
- Uitgesloten stichtingen
Wat daarnaast ook bijzonder is, is dat in het document geen melding wordt gemaakt van de bevordering van het traditionele gezin, ondanks de focus op toekomstige generaties. Artikel 16(3) van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UDHR) benadrukt het belang van het gezin en de plicht van de staat om het te beschermen. Hoewel het Pact voor de Toekomst herhaaldelijk beweert de UDHR te herbevestigen, wordt er echter niet verwezen naar deze bescherming van het gezin, dat universeel erkend wordt als de fundamentele eenheid van de samenleving. Gezien de brede focus van het document, inclusief onderwerpen als ruimte-exploratie en kunstmatige intelligentie, kan de afwezigheid van enige verwijzing naar het gezin worden gezien als een bijzondere vergissing.
Het Pact verklaart ook consequent dat het doel is om “niemand achter te laten”. In de praktijk lijken bepaalde groepen en perspectieven echter te zijn gemarginaliseerd. Religieuze overtuigingen, die centraal staan bij ongeveer 85% van de wereldbevolking, worden bijvoorbeeld grotendeels uitgesloten van deze en veel andere VN-documenten. Dit is bijzonder ironisch voor een organisatie die inclusie benadrukt. Bovendien worden conservatieve stemmen vaak buitenspel gezet, ondanks de verklaarde inzet van de VN om verschillende standpunten te bevorderen.
Een andere controversiële kwestie is de bevordering van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten (SRHR). In het document wordt expliciet de intentie uitgesproken om te zorgen voor universele toegang tot SRHR, wat een controversieel onderwerp blijft. SRHR is namelijk nooit universeel aanvaard in een bindend VN-document. Bovendien is SRHR in het verleden ook gekoppeld aan de verlening van abortusdiensten, wat ethische bezwaren oproept. Het actieprogramma van de Internationale Conferentie over Bevolking en Ontwikkeling (ICPD) uit 1994 erkent echter wel de rol van ouders bij het begeleiden en sturen rondom seksuele en reproductieve aangelegenheden. Wanneer het Pact dit benadrukt had zou de term misschien iets evenwichtiger toegepast kunnen worden, met name rondom seksueel onderwijs.
- Informatiebeheer
De Verenigde Naties zijn tevens bekritiseerd vanwege het bestempelen van afwijkende meningen als desinformatie of desinformatie, waardoor alternatieve visies rondom de noodzaak van het Pact voor de Toekomst effectief kunnen worden onderdrukt. Er zijn bijvoorbeeld beschuldigingen geuit dat platforms zoals Google zoekalgoritmes manipuleren om informatie te verdoezelen die het standpunt van de VN tegenspreekt, waardoor het publieke debat wordt beperkt. Deze onderdrukking doet vragen rijzen over de transparantie en openheid van de dialoog rond het Pact.
Ook zijn er steeds meer beschuldigingen dat het bestempelen van informatie als misinformatie of desinformatie wordt gebruikt om afwijkende meningen de kop in te drukken. Deze tactiek verhindert echter juist een zinvol debat en legt stemmen het zwijgen op die kritische perspectieven bieden op belangrijke elementen van het Pact voor de Toekomst.
- De SDG's opvoeren
Het Pact voor de Toekomst kan ook gezien worden als een versnelde push om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's) te bereiken. De SDG's zelf zijn echter bekritiseerd omdat ze te complex en moeilijk haalbaar zouden zijn. Er is ook bezorgdheid over het gebrek aan nadruk op de gezinseenheid en de bevordering van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRHR).
Daarnaast is de focus van het document op klimaatverandering bekritiseerd als zijnde paniekzaaierij. Hoewel milieucrises een oprechte zorg zijn, kan het afschilderen van klimaatverandering als een dreigende wereldwijde catastrofe andere dringende prioriteiten overschaduwen. In plaats van paniek te zaaien, moeten de inspanningen dan ook worden gericht op pragmatische oplossingen voor het brede scala aan uitdagingen waar de wereld vandaag voor staat.
- Aanbeveling en tegenstand
Het is gelukkig nog niet te laat om actie te ondernemen. Leiders en gouverneurs zouden publiekelijk moeten verklaren dat ze tegen bepaalde elementen van het Pact zijn en weigeren om verder te gaan met de implementatie ervan. Een mogelijkheid is om de VN-financiering op te schorten totdat er meer transparantie is. In het bijzonder is er een groeiende roep om het Pandemieverdrag te verwerpen, dat de autonomie van staten op het gebied van gezondheid bedreigt door te veel autoriteit te concentreren in gecentraliseerde wereldwijde instellingen. Nationale soevereiniteit moet daarom worden beschermd.
- De noodzaak ervan beoordelen
Hoewel het Pact voor de Toekomst een focus op kunstmatige intelligentie (AI) en digitaal bestuur introduceert via het Global Digital Compact, overlapt het echter grotendeels met de bestaande verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het Akkoord van Parijs en de Sustainable Development Goals (SDG's). Veel van de doelstellingen zijn al lang bestaande afspraken, wat zorgen oproept over onnodige herhaling en of het simpelweg nieuw leven inblazen van bestaande overeenkomsten niet voldoende was geweest. Bovendien, hoewel het Pact wereldwijde schokken wil aanpakken, geeft het weinig uitleg over waarom eerdere mechanismen, zoals het Sendai Framework for Disaster Risk Reduction, ontoereikend zijn. Dit gebrek aan duidelijkheid doet twijfels rijzen over de noodzaak van het Pact, afgezien van de focus op AI en opkomende technologieën.
Wereldwijd digitaal compact
Het Global Digital Compact, het tweede document, richt zich op het beheer van gegevens, kunstmatige intelligentie (AI), internet en bredere technologische ontwikkelingen. Het is baanbrekend omdat het het eerste internationale document is dat AI op dit niveau behandelt, maar het heeft verrassend genoeg weinig media-aandacht gekregen. De bekendheid van dit initiatief bij het publiek blijft beperkt, wat zorgen baart over de transparantie. Deze bepalingen kunnen namelijk worden gezien als een mogelijke stap in de richting van gecentraliseerde controle over technologie en AI. Het is echter belangrijk om de positieve intentie erachter te erkennen. De visie om cybercriminaliteit te bestrijden en de wereldwijde digitale veiligheid te verbeteren is prijzenswaardig.
Verklaring over toekomstige generaties
De Verklaring over Toekomstige Generaties, het derde en laatste document, is bedoeld om het welzijn van toekomstige generaties veilig te stellen. Er rijst echter een fundamentele vraag: hoe kunnen we toekomstige generaties veiligstellen als het traditionele gezin, het fundament van de samenleving, niet wordt gesteund? Het gebrek aan nadruk in het document op het traditionele gezin, dat essentieel is voor het bestaan en de verzorging van toekomstige generaties, lijkt tegenstrijdig met de gestelde doelen. De gezinseenheid is van wezenlijk belang voor het bevorderen van de continuïteit van samenlevingen en het weglaten ervan uit deze verklaring kan inspanningen ondermijnen om een duurzame toekomst veilig te stellen voor de generaties die na ons komen.
Conclusie
De documenten die voortkomen uit de Top van de Toekomst presenteren een gedurfde visie voor het aanpakken van wereldwijde problemen. De noodzaak en effectiviteit ervan zal echter afhangen van de manier waarop ze worden geïmplementeerd. Dit zorgt ervoor dat verschillende perspectieven echt meegenomen worden en dat de mechanismen voor verantwoording robuust blijven. Terwijl de wereld deze complexe uitdagingen aangaat, zal een meer evenwichtige aanpak essentieel zijn voor het blijvende succes van deze initiatieven.
Sylvia Mesesi is CCI Beleidsmedewerker Afrika